Με επιτυχία ολοκληρώθηκε το διήμερο 7ο Επιστημονικό Συμπόσιο του ΚΕΜΜΕ με θέμα «Η κατάρρευση του μετώπου και το δράμα των αιχμαλώτων της Μικράς Ασίας» στον συνεδριακό χώρο του ξενοδοχείου Domotel Kastri στη Νέα Ερυθραία.

 

Το Κέντρο Έρευνας και Μελέτης της Μικρασιατικής Ερυθραίας σε συνεργασία με τη «Μηχανή του Χρόνου», που φέτος συμπληρώνει 20 χρόνια παρουσίας στην ελληνική τηλεόραση, έριξε άπλετο φως σε ένα σχεδόν άγνωστο γεγονός, που σημάδεψε την ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας. Εκείνο των αιχμαλώτων στρατιωτών και της τύχης τους.

 

Την έναρξη των εργασιών του Συμποσίου κήρυξε ο διακεκριμένος δημοσιογράφος και εκδότης της «Μηχανής του Χρόνου», Χρίστος Βασιλόπουλος, ο οποίος καλωσόρισε τους παρευρισκόμενους αναφέρθηκε στο αχαρτογράφητο θέμα των αιχμαλώτων της Μικράς Ασίας, ένα θέμα που για πολλά χρόνια αποτελούσε «ταμπού» και είχε αποσιωπηθεί.

 

Το Συμπόσιο χαιρέτισε ο Δήμαρχος Κηφισιάς Βασίλης Ξυπολυτάς και ο Πρόεδρος του Κ.Ε.Μ.Μ.Ε., Χρήστος Λούμπιας, που καλωσόρισαν το κοινό, αλλά και τους ιστορικούς και δημοσιογράφους που συμμετείχαν στην εκδήλωση, ενώ επεσήμαναν την ανάγκη να ανακληθεί η απόφαση του υπουργείου Εσωτερικών για την κατάργηση των Νομικών Προσώπων Δημοσίου Δικαίου των Δήμων και ειδικότερα των Κέντρων Έρευνας της Μικρασιατικής ιστορίας και Πολιτισμού. 

 

Μάλιστα ο Δήμαρχος προανήγγειλε την δημιουργία Μικρασιατικού Μουσείου στην Ν. Ερυθραία υπό την αιγίδα του ΚΕΜΜΕ. 

 

Ακολούθησε χαιρετισμός από τον εκπρόσωπο του Μητροπολίτη Κηφισιάς, αρχιμανδρίτη Αθανάσιου Ντέτσικα.

 

Επίτιμος Πρόεδρος του Συμποσίου ήταν ο Λουκάς Χριστοδούλου, πρόεδρος Διοικούσης Επιτροπής Κέντρου Σπουδής & Ανάδειξης Μικρασιατικού Πολιτισμού και Πρόεδρος Ένωσης Σπάρτης Μικράς Ασίας. 

 

Οι εργασίες του Συμποσίου ξεκίνησαν με την ενότητα «Το Μικρασιατικό Μέτωπο», κατά τη διάρκεια της οποίας ο Επίτιμος Αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Στρατού, στρατηγός Χαράλαμπος Λαλούσης, αναφέρθηκε στις  επιχειρήσεις του Ελληνικού Στρατού στην Μικρασιατική Εκστρατεία, τις κρίσιμες μάχες και στον ρόλο της επιμελητείας. Φώτισε τις επιλογές της τότε ηγεσίας και μέσα από πρωτότυπους χάρτες,  ανέδειξε λάθη και παραλείψεις που οδήγησαν στην ήττα.

 

«Στην προσπάθεια του ο Ελληνικός Στρατός να καταστρέψει τις κεμαλικές δυνάμεις ώστε να αποδεχθούν τους όρους της Συνθήκης των Σεβρών, παρασύρθηκε σε μεγάλο βάθος ανατολικά, μακριά από τις βάσεις ανεφοδιασμού του, διεξάγοντας έτσι επιχειρήσεις υπό δυσμενείς συνθήκες και θέτοντας στρατηγικούς σκοπούς που ξεπερνούσαν τις δυνατότητές του».

 

Την τουρκική επίθεση στο Αφιόν Καραχισάρ, και τις στρατιωτικές αποφάσεις που οδήγησαν στην κατάρρευση του μετώπου και στην υποχώρηση, παρουσίασε ο Ανδρέας Καστάνης,

 

Καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας - Ανάλυσης Στρατιωτικών Επιχειρήσεων στη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων.

 

Την ενδιαφέρουσα ενότητα έκλεισε η Ιστορικός του ΓΕΣ/ΔΙΣ και υποψήφια διδάκτωρ Ιστορίας στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Θεοφάνη Κοπανιτσάνου, που αναφέρθηκε εκτενώς στον κλονισμό του ηθικού του Ελληνικού Στρατού από τον Σαγγάριο ως την κατάρρευση του Μικρασιατικού Μετώπου τον Αύγουστο του 1922.

 

Τον συντονισμό και τη συζήτηση που ακολούθησε με το κοινό, ανέλαβε ο δημοσιογράφος Χρίστος Βασιλόπουλος. 

 

Το 7Ο Επιστημονικό Συμπόσιο συνεχίστηκε με την ενότητα «Η αιχμαλωσία», τον συντονισμό της οποίας ανέλαβε ο δημοσιογράφος της ΕΡΤ, Απόστολος Μαγγηριάδης. 

 

Ο ομότιμος καθηγητής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Yale, Τζέι Γούιντερ, σε απευθείας σύνδεση με το Παρίσι, όπου κατοικεί τα τελευταία χρόνια, αναφέρθηκε στη μεταχείριση των ομήρων και των αιχμαλώτων το διάστημα 1921-1923, που ολοκληρώθηκε με την υπογραφή της Συνθήκης της Λοζάνης. Ο Αμερικανός καθηγητής, εξήγησε το αναπόφευκτο της συνθήκης που στην πραγματικότητα καθόρισε το διεθνές δίκαιο σχετικά με τους αιχμαλώτους και έθεσε ως μοναδικό όρο ανταλλαγής το θρήσκευμα.

Ο Τζέι Ουίντερ, αναφερόμενος στις συνθήκες αιχμαλωσίας, προχώρησε σε έναν παραλληλισμό με τη σύγχρονη εμπόλεμη κατάσταση στην Ουκρανία και στη Μέση Ανατολή.

 

Από την πλευρά του, ο Γιάννης Γκλαβίνας, Διδάκτωρ Νεότερης Ιστορίας Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και αρχειονόμος στην Κεντρική Υπηρεσία των Γενικών Αρχείων του Κράτους, μίλησε για τους αιχμάλωτους και αγνοούμενους Έλληνες στρατιώτες της Μικρασιατικής Εκστρατείας.

 

Όπως τόνισε, ακόμη και  σήμερα αποτελούν ένα ανοιχτό τραύμα, καθώς η ήττα του ελληνικού στρατού στη Μικρά Ασία, με τις καταστροφικές συνέπειες του, ταυτίζεται με το τέλος της Μεγάλης Ιδέας και του Μικρασιατικού Ελληνισμού, την προσφυγιά και τις ριζικές αλλαγές στην εθνολογική σύνθεση της Ελλάδας, στο πολιτικό της σκηνικό, στην κοινωνική και οικονομική της οργάνωση.

 

Μέσα από προσωπικό ημερολόγιο του Υποστράτηγου Νικόλαου Κλαδά, ο Νίκος Φ. Τόμπρος, Αναπληρωτής Καθηγητής Πολιτικής Ιστορίας στη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων και Διευθυντής του Ιστορικού Αρχείου της Εκκλησίας της Ελλάδος, αναφέρθηκε στις συνθήκες αιχμαλωσίας των αξιωματικών στο Μέτωπο.

 

Η συγκρότηση επιτροπών για την επιθεώρηση των στρατοπέδων των Ελλήνων αιχμαλώτων καθώς και η συγκρότηση επιτροπής για την ανταλλαγή των αιχμαλώτων πολέμου μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, ήταν το αντικείμενο της εισήγησης του Νίκου Κανελλόπουλου, επίκουρου Καθηγητή Στρατιωτικής Ιστορίας στη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων, που ολοκλήρωσε την ενδιαφέρουσα δεύτερη ενότητα του Συμποσίου.

 

Η πρώτη ημέρα του Συμποσίου, έκλεισε με την ενότητα «Το αποτύπωμα».

 

Στο βήμα αρχικά ανέβηκε ο Αλέξανδρος Μακρής, διδάκτωρ Ιστορίας στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και διδάσκων του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής. Μελετώντας τα αρχεία των ασθενών του Δρομοκαΐτειου Νοσοκομείο, ο κος Μακρής αναφέρθηκε στον ψυχικό αντίκτυπο των στρατιωτών της Μικρασιατικής Εκστρατείας, σε μια εποχή που η έννοια «μετατραυματικό στρες» δεν είχε εισαχθεί στην επίσημη ελληνική ιατρική ορολογία.

 

Ο Καθηγητής Νεότερης και Σύγχρονης Ελληνικής Ιστορίας στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Σπυρίδων Πλουμίδης αναφέρθηκε στον ελληνικό μύθο της πισώπλατης μαχαιριάς, κάνοντας λόγο για τις πολιτικές προεκτάσεις της κατάρρευσης του Μικρασιατικού Μετώπου.

 

Ο ιστορικός και υπεύθυνος Ιστορικών Αρχείων του Μουσείου Μπενάκη, Τάσος Σακελλαρόπουλος, μίλησε για τις ευθύνες των στρατιωτών και των πολιτικών που οδήγησαν στη στρατιωτική ήττα. Με έντονα τα σημάδια από τον εθνικό διχασμό και το ψυχολογικό βάρος της ήττας διεξήχθη η περιβόητη δίκη των Έξι. Τον συντονισμό και τη συζήτηση που ακολούθησε με το κοινό, ανέλαβε ο δημοσιογράφος και αρχισυντάκτης του Πολιτιστικού Ενθέτου της Καθημερινής, Ηλίας Μαγκλίνης.

 

Με ένα συναισθηματικά φορτισμένο κλίμα ξεκίνησε η ενότητα «Μαρτυρίες και Τύπος», που άνοιξε τη δεύτερη μέρα των εργασιών του Συμποσίου.

 

Ο ιστορικός Βλάσης Αγτζίδης ανέβηκε στο βήμα και διάβασε συγκλονιστικές μαρτυρίες από Μικρασιάτες πολίτες που συνελήφθησαν ως όμηροι, οδηγήθηκαν σε τάγματα εργασίας και κατάφεραν να επιβιώσουν από τις θηριωδίες των Τούρκων. Εκατοντάδες όμως ήταν εκείνοι που δεν τα κατάφεραν και εκτελέστηκαν ομαδικά, μετά από σε χαράδρες της Μικράς Ασίας, όπως οι διαβόητες χαράδρες του Σίπυλου όρους. Η αναφορά του στην μαζική πώληση των οστών των εκτελεσθέντων Ελλήνων της Μικράς Ασίας στις αγορές της Ευρώπης συγκλόνισε.

 

Ακολούθησε ο δημοσιογράφος Παύλος Τσίμας. Μοιράστηκε στην κατάμεστη αίθουσα την ιστορία του παππού του, που πολέμησε ως έφεδρος ανθυπολοχαγός στη Μικρά Ασία και πιάστηκε αιχμάλωτος των Τούρκων. Ήταν από αυτούς που κατάφεραν να επιστρέψουν στην πατρίδα μαζί με το τραύμα τους, που δεν ήθελαν να θυμούνται και να συζητούν. Όπως υπολογίζεται σχεδόν ένας στους δύο δεν γύρισε  στην Ελλάδα.

 

Ο Χρίστος Βασιλόπουλος, Δημοσιογράφος και παρουσιαστής της ερευνητικής εκπομπής «Μηχανή του Χρόνου» και ο Δημήτρης Πετρόπουλος, Διευθυντής Σύνταξης στη «Μηχανή του Χρόνου» μίλησαν για τον ρόλο της σύγχρονης δημοσιογραφίας στην ανάδειξη του δράματος των αιχμαλώτων της Μικρασίας, με βάση την έρευνα της εκπομπής που έκλεισε 20 χρόνια συνεχούς παρουσίας στην τηλεόραση.

 

«Η δημοσιογραφία έχει χρέος να διερευνά το παρελθόν, να το παρουσιάζει να φέρνει νέα στοιχεία και να διατηρεί τη μνήμη και τη συζήτηση ζωντανή. Συνεχώς να ανανεώνει και να τονώνει το ιστορικό αποτύπωμα με νέες καταγραφές και αναλύσεις. Διαφορετικά έχουμε αποσιώπηση της μνήμης» ανέφερε ο κος Βασιλόπουλος, προσθέτοντας πως «η δημοσιογραφική έρευνα για θέματα, όπως η μικρασιατική εκστρατεία και η καταστροφή και ειδικότερα το προσφυγικό ή οι αιχμάλωτοι είναι μια μεγάλη συζήτηση, γιατί στην πραγματικότητα σε μέσα ευρείας προβολής, όπως η τηλεόραση δυστυχώς δεν υπάρχει ενδιαφέρον». 

 

Τον λόγο πήρε στη συνέχεια ο Δημήτρης Πετρόπουλος, αναφερόμενος στη μεθοδολογία για μια σωστή δημοσιογραφική έρευνα σε ιστορικά θέματα, που μεταξύ άλλων βασίζεται σε ιδιωτικά αρχεία και αρχεία εφημερίδων, στην αναζήτηση μαρτυριών και στη βοήθεια ιστορικών με ειδικευμένη γνώση.  

 

Ο Χρίστος Βασιλόπουλος και ο Δημήτρης Πετρόπουλος, αποκάλυψαν στο κοινό πως η  μαρτυρία του λυράρη Ψαραντώνη προκάλεσε το πρώτο τους ενδιαφέρον για την έρευνα με θέμα την αιχμαλωσία των στρατιωτών.

 

Η εισήγηση εμπλουτίστηκε με αποσπάσματα από επεισόδια της «Μηχανής του Χρόνου» που αποθανάτιζαν το δράμα των αιχμαλώτων, τις πορείες θανάτου, τις τραγικές συνθήκες στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Όπως είπε ο Χρίστος Βασιλόπουλος «ζητήσαμε απάντηση στα ερωτήματα: πόσοι ήταν οι αιχμάλωτοι, πώς πιάστηκαν, ποιοι πήραν την απόφαση της παράδοσης , ποιες ήταν οι συνθήκες κράτησης, πού οδηγήθηκαν και  τι απέγιναν αυτοί οι χιλιάδες λησμονημένοι στην καρδιά της Ανατολής».

 

Την ενότητα συντόνισε ο δημοσιογράφος Μανώλης Καψής, ο οποίος μάλιστα διάβασε την μαρτυρία του παππού του, δημοσιογράφου της εποχής, Παντελή Καψή, που κατέγραψε το δράμα  αιχμαλώτων και ομήρων της Μικράς Ασίας.

 

Ο αντίκτυπος της Μικρασιατικής Καταστροφής μέσα από την ιστοριογραφία, τη λογοτεχνία και τον κινηματογράφο, αναλύθηκαν κατά την τελευταία ενότητα του Συμποσίου, που συντόνισε η Σάντυ Πατρινού – Ντελ Τόρο, δικηγόρος και Μέλος της Επιτροπής του ΚΕΜΜΕ.

 

Η Ελένη Δημητρίου, Ιστορικός και Διδάκτωρ του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, αναφέρθηκε στο βίωμα της αιχμαλωσίας Ελλήνων μαχητών και πολιτών στην ιστοριογραφία, βασιζόμενη σε έργα λογοτεχνών, δημοσιογράφων και πρωτοπόρων ερευνητών, όπως ο Κωνσταντίνος Φαλτάιτς, ο Κωνσταντίνος Πολίτης, ο Γεώργιος Τσάκαλος κ.ά.

 

Η Τόνια Καφετζάκη, διδάκτωρ Ιστορίας και Διευθύντρια Πρότυπου Γυμνασίου Ευαγγελικής Σχολής Σμύρνης, μίλησε για τις αποτυπώσεις της αιχμαλωσίας και της  ομηρίας του 1922 στη λογοτεχνία. Η εισήγησή της ανίχνευσε τη λογοτεχνική απόδοση της αιχμαλωσίας μέσα από τα εξής έργα: το «Από την Αιχμαλωσία. Κατά το ημερολόγιο του αιχμαλώτου αεροπόρου Β.Κ.», Μυθιστορηματικό χρονικό του Μάρκου Αυγέρη, «Το Νούμερο 31328» του Ηλία Βενέζη και την «Ιστορία ενός αιχμαλώτου» του Στρατή Δούκα.

 

Οι Χάρης Αθανασιάδης καθηγητής Δημόσιας Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου και διευθυντής του μεταπτυχιακού προγράμματος «Δημόσια Ιστορία» του ΕΑΠ και Γιώργος Ανδρίτσος, ιστορικός και ανεξάρτητος ερευνητής με την προβολή αποσπάσματων από ταινίες παρουσίασαν την αποτύπωση της Μικρασιατικής Καταστροφής στον ελληνικό κινηματογράφο. Ταινίες όπως η «Οδύσσεια ενός ξεριζωμένου» του Απόστολου Τεγόπουλου,  «Σμύρνη Αγαπημένη» του Γρηγόρη Καρανρινάκη και «1922» του Νίκου Κούνδουρου, αποδεικνύουν πώς ο κινηματογράφος – ανάλογα την εποχή και την πολιτική κατάσταση που επικρατούσε όταν προβλήθηκαν – ασχολήθηκε με τις χαμένες πατρίδες της Μικράς Ασίας ως ένα ανεπούλωτο τραύμα ή ως έναν παράδεισο που χάθηκε.

 

Η αλήθεια της μαρτυρίας μέσα από έργα μυθοπλασίας στη μικρή οθόνη ως καίριοι διαμορφωτές της μνήμης του μικρασιατικού δράματος ήταν ο πυρήνας της εισήγησης της Έλλης Λεμονίδου, καθηγήτριας Σύγχρονης Ιστορίας και Πρόεδρος στο Τμήμα Ιστορίας-Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Πατρών, που ολοκλήρωσε τις παρουσιάσεις του Συμποσίου.

 

Στο πλαίσιο του 7ου Επιστημονικού Συμποσίου λειτούργησε έκθεση κειμηλίων της Μικρασιατικής εκστρατείας με αυθεντικό στρατιωτικό υλικό από την εξαιρετική συλλογή του συλλόγου Ρίζες Χαλανδρίου. Ανάμεσά τους ξεχώρισε η ελληνική σημαία εκστρατείας από την  Κιουτάχεια.